Wie is NACH?
De nieuwe huisvesting voor de rechtbank wordt zichtbaar, herkenbaar en gezag wekkend. Een huisvesting die door een grote gebruikswaarde en belevingswaarde helpt bij het optimaal en professioneel functioneren van de rechtspraak, bij het bevestigen van de rechtsorde voor het publiek en bij het verstevigen van de positie van het gerechtsgebouw als het hart van de juridische wereld. Een huisvesting met toekomstwaarde die nog decennia actueel, functioneel en representatief blijft.
De nieuwe rechtbank wordt ontworpen, gerealiseerd en beheerd via een Publiek Private Samenwerking. Consortium NACH (New Amsterdam Court House) tekent voor ontwerp, bouw, financiering, onderhoud en exploitatie. Het programma voor de nieuwe rechtbank behelst circa 47.250 m2 voor kantoren, zittingszalen, verhoorkamers en gehechtengebied, exclusief parkeren. Het nieuwe gebouw is tien lagen hoog. Dagelijks werken er 1.000 rechtbankmedewerkers en 200 medewerkers van ketenpartners in het gebouw.
Het Gebouw
Over de Zuidas rijden treinen, trams, bussen en metro’s af en aan. De auto’s die hier vroeger rijen dik voorbij raasden, rijden nu ondergronds door het ‘dok’. Nu het verkeersbeeld vriendelijker is geworden, valt de Rechtbank Amsterdam op de hoek Parnassusweg-Mathijs Vermeulenpad, als levendige, publieke instelling, nog prominenter in het oog. Het is een grauwe namiddag op een vroege herfstdag, de bomen dragen nog blad. De rechtbank straalt licht uit en is volop in bedrijf. Medewerkers en bezoekers lopen in en uit. Het lijkt wel of de stad doorloopt in het gebouw. Achter de grote ramen van de foyers staan bezoekers naar buiten te kijken. Ze wachten op het begin van een zitting. De rechtspraak is een openbare zaak.
De Rechtbank Amsterdam is een verrijking voor de Zuidas. Met zijn openheid legt het verbindingen, met zijn statigheid brengt het orde aan in de architectonische drukte. Het is een voornaam, toegankelijk gebouw, aan alle kanten gelijkwaardig. Een gebouw zonder achterkant. Enigszins verheven op een sokkel straalt het op een rustige manier gezag uit; door de sprekende opbouw van ver af zichtbaar en herkenbaar. Justice needs to be seen to be done. Het gebouw is vooral ook functioneel. De driedeling in hoogte maakt het mogelijk om boven elkaar te plaatsen wat bij elkaar hoort en ook om te scheiden wat van elkaar gescheiden moet blijven. Liften en trappen zorgen voor snelle, korte verbindingen. Efficiency en verschijningsvorm zijn tot een duurzame legering samengesmolten.
Het voorplein van de rechtbank vormt een genereus gebaar naar de stad; bijna een half voetbalveld groot. Tussen de ranke kolommen van de voorgevel door biedt het plein onbelemmerd zicht op het publieksgebied met de zittingszalen. Een hellingbaan en een gedeelte met treden geven toegang tot het plein. Het spiegelend watervlak van de vierkante vijver en de vaste banken met planten en bloemen langs het water nodigen uit tot een poosje verblijven. Hier kun je een gesprek voeren, de gedachten laten gaan. Wie te vroeg is aangekomen, kan hier nog wat wachten. Wie een meer rustige plaats zoekt, kiest één van de stevige houten banken in de beschutting van de strook sierlijke boompjes. Het imposante beeld verbeeldt reflectie en geeft daarmee het wezen van de rechtspraak weer.
De centrale hal toont de architectonisch opzet van de Rechtbank Amsterdam: ruimtelijk, overgoten met daglicht, open, overzichtelijk, doorzichtig en stijlvol zakelijk. Vloeren en wanden zijn met dezelfde natuursteen bekleed als de entreehal en het voorplein. Alles is blinkend schoon en opgeruimd. De twee zalengebouwen links en rechts, met onder meer de zittingszalen en enquêtekamers, vormen een evenwichtig ensemble. De vloeren van de vier verdiepingen waar de gebouwen doorheen schieten, zijn gedeeltelijk opengewerkt met grote vides. Rechts van het midden staat de roltrap tegen een weelderige achtergrond: de besloten tuin met beelden tussen de bomen. Recht vooruit op de 1e verdieping is de koffiebar, op de begane grond een koffiepunt en zitbanken voor bezoekers. Op deze plaatsen treffen advocaten en cliënten elkaar.
Het wachtgebied voor bezoekers en procespartijen bestaat uit foyers die aan de grote ramen van de gevels liggen. Ze bieden uitzicht op de omgeving. Voor wie niet bekeken wil worden bieden meer naar binnen gelegen foyers een alternatief. De hoge rugleuningen van de stevige houten banken met leren kussens bieden eveneens beschutting. Op de achtergrond bevindt zich een bodebalie. De bodes hebben zicht op een reeks toegangsdeuren van zittingszalen. De bodebalies staan op strategische plaatsen. Bezoekers lopen bij wijze van spreken tegen de balies aan. De bodes helpen niet alleen de bezoekers, ze houden ook oog op hun gedeelte aan toegangsdeuren. Zo staan de toegangsdeuren van alle zittingszalen en enquêtekamers doorlopend onder direct toezicht, zonder camera’s en schermen.
De koffiebar op de 1e verdieping biedt uitstekend zicht op de entreehal, de scanstraat en de centrale hal. De elegante luifel steekt in de entreehal ver naar binnen en begeleidt de bezoekers als vanzelf naar de centrale ontvangstbalie. Bezoekers die in de centrale hal afspreken, kunnen elkaar niet missen. De hal wordt aan beide zijden geflankeerd door de twee zalengebouwen. Twee bodebalies vallen in het zicht, de ene op de begane grond, de andere bij een foyer op de 2e verdieping. De bodes hebben hun plaats al ingenomen en wijzen bezoekers de zaal waar zij moeten zijn.
De rechtspraak is een publieke zaak. Dat is het belangrijkste uitganspunt voor het ontwerp, de bouw en het beheer van de rechtbank. Bezoekers van de rechtbank worden onberispelijk ontvangen in een verzorgde omgeving. Dat is juist in deze omgeving van groot belang. Veel bezoekers, zo niet de meesten, komen niet voor hun plezier naar de rechtbank. Vaak zijn ze gespannen. Komt daar hinder bij van een onduidelijke gang van zaken en een gebrekkige entourage, dan geeft dat extra spanning. Vandaar een geruststellende ruimtelijkheid, mooie materialen en kleuren, foyers die uitzicht bieden en een bejegening die van respect en aandacht getuigt in een goed verzorgde omgeving.
Langs de buitengevel van de rechtbank, aan de entreezijde, bevindt zich een open, lichte foyer, waar bezoekers kunnen verblijven. Bezoekers kijken uit op de stad, voorbijgangers kijken naar binnen. Stad en rechtbank zijn met elkaar verbonden. De gedachte dat de rechtspraak een belangrijke publieke zaak is, geeft vorm aan uiterlijk en indeling van het gebouw: een humane rechtbank die herkenbaar en gezaghebbend als een efficiënte publieke organisatie midden in de samenleving staat. Het gebouw is ondersteunend aan alle primaire processen die in de rechtbank plaatsvinden. En dat geldt ook voor de dienstverlening: zichtbaar waar dat wenselijk is, ongemerkt waar dat gepast is.
De extra grote zittingszaal van de Rechtbank Amsterdam heeft een zaalbreed venster. De rechters en de griffier zien onder de publieke tribune door uit op de besloten tuin: de hortus conclusus. De inrichting van deze zaal is in hoofdzaak gelijk aan die van de 29 andere zittingszalen, waarvan 6 grote en 23 reguliere zalen. De extra grote zaal wordt gebruikt voor zaken die grote belangstelling trekken. Door de neveningang van de rechtbank te gebruiken, kan deze extra grote zaal met foyer losgekoppeld worden van de rest van het gebouw. De lambrisering is van gerecycled leer; een mat met verticale ribbeltjes, naturel van kleur. De werking is tweeledig: de ribbeltjes dempen hard geluid en verstrooien ander geluid. De uitkomst is een goede akoestiek.
De begane grond van de rechtbank en de plattegrond van de stad sluiten vrij en open op elkaar aan. Consequentie is dat enkele beveiligde functies naar beneden zijn gebracht, evenals het benodigde daglicht. Dit leidt tot een verrassend uitzicht op een verzonken tuin aan de westkant van het gebouw, tussen begane grond en verdieping -1. De randen van de aparte hellingbanen voor het parkeren van medewerkers en voor het vervoer van gehechten naar het ophoudgebied, leveren hier een boeiend lijnenspel op. Auto’s blijven verborgen achter de muren die met de hellingbanen meelopen. De intrigerende tekening van de klimhortensia’s tegen de achterwand van de verzonken tuin maken het schouwspel compleet.
De rechtbank heeft een overgangsgebied, dat strikt gescheiden is van het publieke gebied. De sfeer is hier anders dan in de zittingszalen. Het overgangsgebied is een ontmoetingsplaats voor medewerkers van de rechtbank en ook voor de vertegenwoordigers van het Openbaar Ministerie, ketenpartners en anderen die professioneel betrokken zijn bij rechtshandhaving en rechtspleging. De omstandigheden zijn ideaal om te overleggen, kennis uit te wisselen en zaken op elkaar af te stemmen. Naast het vergadercentrum zijn ook vele andere plekken beschikbaar; meer of minder formeel ingericht, uiteenlopend van vergader nissen tot loungeplekken. Het overgangsgebied loopt door in het grote terras op het westen, met voorzieningen voor 50 buitenwerkplekken.
Bedrijfsrestaurant is in het tijdperk van digitalisering en ‘het nieuwe werken’ een verouderd begrip. Dat wil niet zeggen dat de medewerkers van de rechtbank en hun gasten niet eten. Beter dan ooit zelfs, met grote nadruk op vers en gezond. Maar het gaat wel anders in zijn werk, meer ongedwongen, in een deel van het overgangsgebied dat behalve voor eten ook voor werken is ingericht. De ruim 1000 medewerkers die gemiddeld genomen in de rechtbank aanwezig zijn, stellen bij de uitgifte naar keuze een maaltijd samen en zoeken een plaats in de daarvoor aangewezen dubbelhoge zone. Met een app kan de lunch ook worden besteld. Die staat dan voor de medewerker klaar. Vooral praktisch bij een werklunch.
In de rechtbank wordt elke dag kennis verzameld en kennis gedeeld. De Rechtbank Amsterdam heeft een van de beste juridische bibliotheken van Nederland, met naar schatting 20.000 boeken en veel tijdschriften, die ook digitaal zijn te raadplegen. Wie is aangesloten bij de praktizijnsbibliotheek, kan daar specifiek op juridisch gebied zijn kennis verrijken. In het overgangsgebied ligt naast de bibliotheek het kenniscentrum, waar medewerkers en ketenpartners naslagwerken raadplegen, digitaal en hard copy. De vele aanlandplekken in dit domein zijn erop ingericht dat mensen elkaar ontmoeten en informatie uitwisselen. Het kenniscentrum ondersteunt de cultuur van kennis delen.
Liften op strategische posities zorgen voor snelle en directe verbindingen. Het principe van de stapeling is maximaal uitgebuit. Rechters, officieren van justitie en andere medewerkers van de rechtbank gaan met eigen liften rechtstreeks en veilig naar de zittingszalen, afgezonderd van het publiek. Datzelfde geldt voor de gehechten. Het overgangsgebied en de vier kantoorverdiepingen zijn behalve door liften ook door een open trap met elkaar verbonden. De trap klimt omhoog door grote, ronde openingen in de vloeren. Op elke verdieping is het beginpunt verschoven ten opzichte van de verdieping eronder, waardoor een spannend beeld ontstaat. De trap ondersteunt en stimuleert de behoefte aan ontmoeting en beweging. De drukste delen van de kantoorvlekken liggen aan de trapzone. Deze zone wordt benut om de kunstcollectie van de rechtbank te exposeren.
De Rechtbank Amsterdam is de grootste rechtbank van Nederland met ruim 1000 medewerkers, onder wie 200 rechters. Daar gaat prestige van uit. De werkomgeving is daarmee in overeenstemming. Een stijlvol zakelijk interieur en goede voorzieningen bieden alle comfort om hoge prestaties te leveren. Indeling en inrichting stimuleren tot werken in teamverband. De inspirerende omgeving biedt stille kamers voor werk dat concentratie vereist, nissen voor gesprekken over lastige kwestie, ramen die open kunnen om een voorjaarsbries te voelen en een grote tafel voor het sociale verkeer. Met een app op tablet of smartphone kan een vergaderzaal worden geregeld, een lunch besteld of een werkplek gereserveerd. Servicehosts staan klaar om diensten te verlenen.
Hoe groter een organisatie, hoe urgenter de noodzaak om aandacht te geven aan het individu. Voor de rechtbank met veel bezoekers die er met hun gedachten niet helemaal bij zijn en honderden medewerkers die opgaan in hun werk, geldt deze wetmatigheid in sterke mate. Om in de exploitatiefase maatwerk te kunnen leveren is een strategie van domeinen of sferen uitgewerkt. Uitgaande van het gebouw en wat daarin plaatsvindt zijn zes domeinen onderscheiden waarvoor programma’s en regels zijn opgesteld. Zo zal de drukke entreehal nooit schoongemaakt worden tijdens openingsuren, maar wel altijd schoon zijn. Voor medewerkers die nog laat aan het werk zijn, zal altijd eten en drinken verkrijgbaar zijn. Iedere medewerker weet zich van persoonlijke aandacht verzekerd.
De Rechtbank Amsterdam is een gebouw met bomen, bloemen en planten. Niet in potten met kleikorrels die in hoeken van kamers worden neergezet, maar in echte tuinen. Dat begint al op het voorplein bij de vijver en bij de houten banken. In de vloer van het plein zijn diepe bakken opgenomen voor bloeiende bomen. Een besloten tuin loopt door tot in het hart van de rechtbank. Bomen met daartussen beelden vormen het decor van de centrale hal. Op plaatsen waar ruimte is gemaakt om daglicht naar verdieping -1 te brengen, zijn verzonken tuinen aangelegd. Klimhortensia’s leveren naast verschillende kleine boomsoorten een weelde aan bloemen op en ’s winters een lijnenspel van takken. Het meest spectaculair zijn de verticale tuinen in de grote patio’s van het kantorengebied.
Uitvoer
Vanaf het moment dat de tender voor de nieuwe rechtbank in de markt is gezet, is RUIM de partner voor het audiovisuele ontwerp. Gestart in 2016 tot heden ondersteunen wij het consortium NACH met functionele en innovatieve digitale communicatie en presentatie design gericht op een meerjarige exploitatie, de begroting voor realisatie & onderhoud en de facilitaire voorbereidingen die hiermee gemoeid gaan.
Gezamenlijk met NACH is tijdens de tenderfase een ontwerpstrategie neergezet die de KPI’s van de Rechtbank voor 30 jaar beantwoord. Deze strategie voorziet in een modulair en functioneel design die gedurende de exploitatie de beschikbaarheid zal geven over de verschillende audiovisuele voorzieningen in het gebouw. Hieraan moet u denken aan:
- Digitale communicatiesystemen in de rechtzalen,
- Narrowcasting in de wachtruimten en overloopgebieden,
- Presentatiefaciliteiten in de vergaderruimten,
- Centrale beheerssysteem voor het aanpassen van gerichte digitale communicatie-uitingen via het narrowcasting platform,
- Slechthorende voorzieningen in gerechtszalen, spreekkamers en vergaderruimten.
Een actieve samenwerking waar beiden elkaar keer op keer scherp houden om het beste resultaat te behalen.
- Bron: NACH & RUIM
